De Stationsweg in Alkmaar.
Sommige dingen laten zich nog steeds gelden, ook al zijn ze allang verdwenen. Zoals het goederenspoor langs de Kanaalkade in Alkmaar. De rails zijn al ruim een halve eeuw weg, maar de afdruk van het spoor is er nog steeds. Als een enorme mal heeft het zijn vorm nagelaten in het stratenplan.
Een van de plekken waar dat het meest in het oog springt, is aan de oostkant van de Stationsweg, bij het ‘staartstuk’ van het busplein. Het loopt er opvallend taps toe. Vanaf de overweg naar de perrons neemt het trottoir een steeds grotere hap uit het plein. Handig om fietsenstallingen en zo neer te zetten natuurlijk, maar daarvoor is het natuurlijk niet aangelegd. Ook het voetpad en het fietspad langs het plein buigen geleidelijk, met een fraaie bocht naar de Stationsweg. Zelfs bij de herinrichting van het busplein, waarbij zo ongeveer alles is veranderd wat veranderd kon worden, is deze bocht gehandhaafd. En dat terwijl er op het eerste gezicht ruimte genoeg is – en het misschien zelfs wel logischer is – om de hele boel rechtdoor te laten lopen richting Helderseweg.
Maar oude vormen laten zich vaak moeilijk uitwissen.
De bebouwing aan de zuidzijde van de Stationsweg, bij de kruising met de Helderseweg, vertoont een nog opvallender vorm. De gevels van de woningen gaan de hoek om in een ietwat ruwe, maar onmiskenbare kwart cirkel. Nu zijn rechte hoeken in dit deel van de stad sowieso betrekkelijk zeldzaam (het is overdreven om te zeggen dat deze wijk schots en scheef is gebouwd, maar ze zijn er niet teruggeschrokken van een paar bochten en schuine kruisingen in de stratenplannen) maar deze ronde vorm springt er uit.
De bocht is een overblijfsel van de goederenlijn, die aan de zuidkant van het stationsemplacement aftakte en ruim voor de Helderseweg de bocht naar beneden maakte. Op negentiende-eeuwse en vroegen twintigste-eeuwse kaarten is te zien dat het gebied ten zuiden van het station maar heel geleidelijk is volgebouwd. Zelfs op een militaire kaart uit 1922 is een groot deel van het terrein in de bocht nog ‘maagdelijk’. Toen het gebied uiteindelijk wel is volgebouwd, zijn de gevels netjes langs het spoor gezet. Na de opheffing van de lijn in 1960 zijn de contouren als een soort afgietsel in het stratenplan achtergebleven.
De route van het spoor was verder vrij overzichtelijk. Ze volgde de oude oever van het Noordhollandsch Kanaal (zoals die liep voordat het kanaal bij de spooraanleg in 1865 iets naar het noorden is geschoven), langs het Afgesneden Kanaalvlak en verder langs het Noordhollandsch Kanaal tot aan de Kaarsemakersgracht.
Wie het stukje volgt, krijgt een mooie indruk van hoe het historische deel van Alkmaar er tegenwoordig uitziet. Een kleine kanttekening hierbij: ik loop dit stuk al ruim acht jaar lang op weg naar mijn werk, dus ik kan het inmiddels wel dromen. Tegelijkertijd heb ik het zien opknappen van een ietwat haveloos stadsdeel naar een interessante combinatie van oud en nieuw.
De brandweerkazerne annex parkeergarage op het Afgesneden Kanaalvlak is daarbij niet te missen. Het gebouw is nogal overweldigend met zijn gladde, metaalachtige gevel. Een beetje kil ook, hoewel het kunstwerk van kunstenaar Paul Baartmans het ’s avonds in een heel ander licht zet. Letterlijk. De voortdurend van kleur verschietende led-buizen – die het noorderlicht moeten voorstellen – werpen er een gloedvol schijnsel op.
Het gebouw met particuliere opslagruimten tegenover de kazerne kan snel worden overgeslagen. De omvang is misschien niet indrukwekkend, de lelijkheid wel. De uit een soort golfplaten bestaande gevel is er één die prima tot zijn recht komt op een bedrijventerrein langs een snelweg. In de buurt van een historische binnenstad valt ze echter nogal uit de toon.
Bij de gebouwen aan weerszijden van het golfplaten opslagkantoor lijken de architecten iets meer oog voor de omgeving te hebben gehad. Het kantoor van de oude lichtfabriek ziet er nog steeds lekker authentiek uit, maar gaat desondanks vrij geruisloos over in een modern kantoor. Op het hoekje van de Helderseweg en de Geestersingel is hetzelfde trucje uitgehaald, maar dan omgekeerd. Daar gaat een modern kantoor bijna naadloos over in een weliswaar splinternieuw, maar toch Oudhollands ogend herenhuis.
Bij de Paternosterstraat heeft een kantoorpand (in mijn ogen spuuglelijk, maar over 50 jaar misschien wel beweend als een verdwenen icoon uit de jaren 70) plaats gemaakt voor een aanzienlijk frisser ogend appartementengebouw. Echt interessant is het gebouw van de voormalige kaasfabriek Eyssen. Het pand, met zijn kenmerkende smalle ramen, is de afgelopen jaren volledig omgebouwd. Vanaf de straat ziet het eruit als een kaasfabriek – inclusief wapen en met levensgrote letters op de gevel geschilderde bedrijfsnaam – van binnen is het een modern appartementencomplex.
Het overige deel van de Kanaalkade is een tamelijk bonte staalkaart van hoe men in de vorige eeuwen dacht over de bouw van woningen en bedrijfspanden. Historische negentiende-eeuwse geveltjes staan er naast Jugendstil-paleisjes, jaren 50 koopgoot-panden en huizen die zo uit de Oostenrijkse Alpen lijken te zijn overgebracht. Het einde van de route is niet te missen, Kaarsemakersgracht met daarnaast de Karperton garage. Een mooi doorkijkje naar historisch Alkmaar geflankeerd door een bakstenen parkeerkolos. Het is wel vaker met die garages: ze zijn hartstikke nuttig, maar moeten ze nou echt zó afschuwelijk?
De trein terug 