De Kwakelkade.
Wie op aangename wijze de verdwenen goederenlijnen op industrieterrein Huiswaard in Alkmaar wil nalopen, en geen behoefte heeft om álle voormalige stukjes spoor te zien, kan zich het best beperken tot het tracé over de Noorderstraat en de Koedijkerstraat. Doe het alleen niet op tweede paasdag of tweede pinksterdag, want dan is het er meestal nogal druk. Deze twee straten zijn namelijk de ruggengraat van de, zoals ze het zelf omschrijven, grootste woonboulevard van de kop van Noord-Holland. Ook wel bekend als ‘Alkmaar Overstad Woonwinkels’. Maar het is dus eigenlijk het restant van het tweede grote goederenspoor van Alkmaar.
Het is, voor wie er van houdt natuurlijk, een aangenaam ogende woonboulevard. De winkels zien er verzorgd en soms zelfs exclusief uit. Goed, dan hebben we het even niet over de usual suspects in dit soort winkelgebieden, zaken uit Karwei, Leen Bakker en Kwantum. Die hebben altijd, waar je ze ook tegenkomt, eenzelfde goedkope uitstraling – iets waar ontwerpers ongetwijfeld lang en uiterst intensief aan gesleuteld hebben om het preciés goed te krijgen. De rest oogt echter behoorlijk luxe. Althans, vanaf de straat gezien. Wat er in die zaken zelf is te beleven, valt natuurlijk een beetje buiten de opzet van dit boek. Bovendien, wie wil er nou winkeladviezen van een kerel die de godganse dag oude spoorlijnen afloopt?
Ondanks al die fraaie zaken blijft de Alkmaarse woonboulevard iets rommeligs houden. Dat komt deels doordat de eigenaren van de zaken het ook hier weer vertikken om de ontwerpen van hun winkels op elkaar af te stemmen. Zo is er een aardig gebouw met een halfronde metalen gevel verrezen naast een paar panden die vooral opvallen doordat er talloze rechte houten balken tegen de muur zijn gespijkerd. En die hebben weer een twee verdiepingen hoog gebouw naast zich met heel veel keurig op elkaar gemetselde gele stenen in de gevel. Alle drie aardig hoor, maar het past niet echt naast elkaar. Een bont festijn aan vlaggen (je valt hier pas echt op als je geen dundoek met je naam erop voor de deur hebt wapperen) maken het chaotische beeld compleet.
Maar er is nog iets dat de woonboulevard een enigszins rommelig karakter geeft, en het daardoor ook voor niet lifestyle-liefhebbers interessant maakt: het verleden van het terrein piept hier en daar uit de zijstraten tevoorschijn. Af en toe is tussen de frisgewassen woonwinkels een ietwat vervallen, morsig bedrijfspand te zien. Deze ‘achterkant’ van Overstad – zowel letterlijk als figuurlijk – maakt een tripje over het volledige netwerk van industriesporen absoluut de moeite waard.
Om niet helemaal te verdwalen op het bedrijventerrein, is het nuttig om terug te gaan naar de spoorbrug over het Noordhollandsch Kanaal, waar het begin van het goederennet zich bevindt. Die is het best te zien vanaf de overweg in de Noorderkade. Wie daar de blik naar het oosten richt, ontwaart na een kleine vijftig meter een veel bredere bovenleidingsboog. Waar de andere berekend zijn op twee bovenleidingen – één voor elke spoorbaan – is hier opeens plek voor een derde. Strikt genomen was die derde aansluiting niet nodig voor het goederenspoor – daar reden vooral diesellocs. Maar was die ruimere boog er niet, dan had de naar Huiswaard rijdende trein tegen een bovenleidingmast geknald, en dat wilden de spoorbouwers natuurlijk graag voorkomen.
Langs de Zijperstraat is de aftakking ook te zien, zij het op een heel subtiele manier. Ergens halverwege deze straat – die parallel aan het spoor loopt – begint de sloot langs de treinbaan opeens veel smaller te worden. De noordelijke oever kruipt stukje bij beetje naar de zuidelijke oever, tot de sloot nog maar een paar meter breed is, en schiet dan weer terug. Op de plek waar de beide oevers elkaar bijna naderen, arriveerde het goederenspoor op het industrieterrein. De lijn bleef daarna langs de Zijperstraat lopen tot aan het kruispunt met de Koedijkerstraat. Wat er daarna gebeurde, komen we zo op. Eerst die Zijperstraat even, want de symboliek ligt hier prachtig voor het oprapen.
Strikt genomen is deze straat onderdeel van Overstad, maar dat zou je aan het begin nog niet zeggen. Een megabioscoop en de beschilderde zeecontainers van Kaasfabriek – FabLab regio Alkmaar (waar creatieve ‘makers’ met hun ideeën aan de slag kunnen) bepalen er het beeld. Ook een garage en een sportcafé zijn nou niet echt specifieke bedrijven voor een woonboulevard. Of het moet zijn om mogelijkheden te bieden aan mensen die het klussen en het herinrichten thuis zat zijn en er even helemaal tussenuit willen.
Maar dan: achtereenvolgens duiken er verschillende zaken op die zich bezighouden met badkamers en sanitair. Met wonen dus. De gebouwen zijn wel aanzienlijk eenvoudiger dan de interieur- en lifestylepaleizen aan de Koedijkerstraat en de Noorderstraat. Hier zijn het meer een soort opgeleukte agrarische loodsen met een mega-waterkraan en een paar posters als uithangborden voor de bedrijven.
Er tussenin zitten verschillende kringloopwinkels, in dezelfde soort Spartaanse loodsen. Dit is dus figuurlijk de achterzijde van de woonboulevard. Alle spulletjes die daar ooit zijn gekocht, keren hier terug, iets minder blinkend en met een paar gebruikssporen, om hopelijk een nieuw leven te vinden.
Aan het einde van de Zijperstraat, bij de kruising met de Koedijkerstraat, bevond zich het grote Huiswaard-spoorknooppunt. Hier kon de trein twee, en met een kleine omweg zelfs drie kanten uit: naar het noorden van de Koedijkerstraat, terug naar het zuiden van de Koedijkerstraat of naar de Kwakelkade.
Eerst maar naar Koedijkerstraat noord, dan hebben we dat maar gehad. Dit was een kort spoortje naar het de plek waar de Koedijkerstraat stuit op het spoor Alkmaar – Den Helder. De weg gaat met een bocht verder naar het noordoosten, maar voor het spoor was het hier voorbij. Aan de westkant van het goederenlijntje staat een bedrijvengebouw dat trapsgewijs inspringt. De meeste bedrijven hebben slechts zijdelings met wonen te maken (of vallen watersport en fietsen daar tegenwoordig ook onder?) Tegenover het bedrijvengebouw stond ooit een grote tuinhout- en stenenzaak. Die is inmiddels verdwenen. In 2015 rest daarvan niets meer dan een grote, vrijwel kale vlakte.
Het zuidelijke deel van de Koedijkerstraat kon de goederentrein niet in één keer bereiken. Daar was de bocht te scherp voor. De loc moest daarom met zijn wagons eerst de noordelijke tak van de Koedijkerstraat in voordat hij verder kon – naar wat nu de woonboulevard is. De Kwakelkade was vanuit de Zijperstraat wel direct bereikbaar. Dat tracé ging met een mooie ruime bocht richting Hoornse Vaart. Vanaf de Koedijkerstraat lukte het dan weer niet. Dan moest de trein eerst weer terug de Zijperstraat in. Het was, kortom, een lastig knooppunt waarbij machinisten voortdurend ingewikkelde manoeuvres moesten maken.
Het begin van dat Kwakelkade-spoor lijkt nu een ietwat verlaten parkeerplaatsje. Wie er op wandelt of inrijdt, krijgt al gauw de indruk dat de hele zaak er dood loopt. Maar na de hoge bosschages langs de rand van het parkeerterrein, en na een lelijke loods met veel asbest op het dak, vleit de weg zich langs de Hoornse Vaart, waarmee het bijna linea recta richting Noordhollandsch Kanaal gaat. Meteen nadat het spoortracé de bocht heeft gerond, is de skyline van de Alkmaarse binnenstad te zien.
De Kwakelkade is op een andere manier – en nu letterlijk – de achterzijde van de woonboulevard. Hoer zijn dezelfde gevels te zien als aan de Koedijkerstraat, zoals de halfronde pui en de muren met de vele palen. Het geeft hetzelfde rommelige beeld als aan de voorzijde, met dit verschil dat het nu opeens ook veel doodser is. Want de vlaggen ontbreken en de dienstingangen zijn kaal en afgesloten. Pas in de laatste honderden meters, bij de zijkant van het winkelcentrum Noorderarcade lijkt er weer wat te gebeuren. Een aardig gebouw met veel ronde vormen en een buitengewoon gekleurd pand met allemaal gaten erin, verlevendigen het stadsbeeld. Jammer alleen dat het meeste er leeg staat.
Herinneringen aan het spoor zijn er niet. Althans, geen tastbare. Er zijn geen straten naar het goederenlijntje vernoemd en er zijn nergens plaquettes, informatieborden of desnoods in plastic gegoten foto’s te zien.
Het spoor kwam en is weer volledig verdwenen.
De trein terug 